Hen phế quản ở trẻ em và cách điều trị

Hen suyễn (hay còn gọi là hen phế quản hay bệnh suyễn) ở trẻ em xuất hiện khi phổi và đường thở bị viêm khi tiếp xúc với một số tác nhân, chẳng hạn như hít phải phấn hoa hoặc bị cảm lạnh hoặc nhiễm trùng đường hô hấp khác. Hen suyễn ở trẻ em có thể gây ra các triệu chứng khó chịu hàng ngày gây cản trở vui chơi, thể thao, học tập và giấc ngủ. Ở một số trẻ em, hen suyễn không được quản lý có thể gây ra các cơn hen suyễn nguy hiểm.

Hen suyễn ở trẻ em không phải là một bệnh khác với hen suyễn ở người lớn, nhưng trẻ em phải đối mặt với những thách thức bất thường. Tình trạng này là một nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tỷ lệ trẻ nhập viện, nhập khoa cấp cứu cao. Thật không may, bệnh hen suyễn ở trẻ em không thể chữa khỏi và các triệu chứng có thể tiếp tục đến tuổi trưởng thành. Nhưng với phác đồ điều trị chuẩn, trẻ có thể kiểm soát các triệu chứng và ngăn ngừa thiệt hại cho phổi đang phát triển.

Các triệu chứng hen suyễn thường gặp ở trẻ em bao gồm:

• Ho thường xuyên trở nên tồi tệ hơn khi trẻ bị nhiễm virus, xảy ra trong khi trẻ đang ngủ hoặc được kích hoạt bởi tập thể dục hoặc không khí lạnh.
• Tiếng rít hoặc khò khè khi thở ra.
• Khó thở.
• Ngực tắc nghẽn hoặc tức ngực.

Hen suyễn ở trẻ em cũng có thể gây ra:

• Khó ngủ do khó thở, ho hoặc khò khè.
• Những cơn ho hoặc khò khè trở nên tồi tệ hơn khi bị cảm lạnh hoặc cúm.
• Chậm phục hồi hoặc viêm phế quản sau khi bị nhiễm trùng đường hô hấp.
• Khó thở mà cản trở chơi hoặc học tập.
• Mệt mỏi, có thể là do giấc ngủ kém.

Các dấu hiệu hen suyễn khác nhau tùy theo từng trẻ và có thể trở nên tồi tệ hơn hoặc tốt hơn theo thời gian. Trẻ có thể chỉ có một dấu hiệu, chẳng hạn như ho kéo dài hoặc tắc nghẽn ngực. Tuy nhiên, rất khó để biết liệu có phải các triệu chứng của trẻ là do hen suyễn hay không. Khò khè định kỳ hoặc kéo dài và các triệu chứng giống hen suyễn khác có thể được gây ra bởi viêm phế quản truyền nhiễm hoặc vấn đề hô hấp khác.

Nguyên nhân bệnh hen suyễn ở trẻ em vẫn chưa được đầy đủ. Một số yếu tố được cho là có liên quan bao gồm:

• Cơ địa dị ứng.
• Cha mẹ bị hen suyễn.
• Một số loại bệnh nhiễm trùng đường thở.
• Tiếp xúc với các yếu tố môi trường, chẳng hạn như khói thuốc lá hoặc ô nhiễm không khí khác.
• Tăng độ nhạy của hệ thống miễn dịch làm cho phổi và đường thở bị sưng lên và tạo ra chất nhầy khi tiếp xúc với một số tác nhân. Phản ứng tác dụng kích hoạt có thể bị trì hoãn, làm cho việc xác định kích hoạt khó khăn hơn. Một số kích hoạt khác nhau từ trẻ có thể bao gồm: nhiễm virus như cảm lạnh thông thường, tiếp xúc với các chất gây ô nhiễm không khí, như khói thuốc lá, dị ứng với mạt bụi, vẩy da thú cưng, phấn hoa hoặc nấm mốc, hoạt động thể chất, thời tiết thay đổi hoặc không khí lạnh. Đôi khi, các triệu chứng hen xảy ra không có tác nhân rõ ràng.

Điều trị ban đầu tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh hen suyễn ở trẻ. Mục tiêu của điều trị hen suyễn là kiểm soát các triệu chứng, nghĩa là trẻ có:

• Ít hoặc không có cơn hen bùng phát.
• Không có giới hạn về hoạt động thể chất hoặc tập thể dục.
• Sử dụng tối thiểu các loại thuốc giảm đau nhanh như albuterol (ProAir HFA, Ventolin HFA).
• Ít hoặc không có tác dụng phụ từ thuốc.

Điều trị hen suyễn bao gồm cả việc ngăn ngừa các triệu chứng và điều trị cơn hen suyễn đang diễn ra. Loại thuốc phù hợp cho trẻ phụ thuộc vào một số vấn đề bao gồm tuổi tác, triệu chứng, tác nhân gây hen suyễn và cái gì dường như hoạt động tốt nhất để kiểm soát bệnh hen suyễn của trẻ.

Đối với trẻ nhỏ hơn 3 tuổi có triệu chứng hen suyễn nhẹ, bác sĩ có thể sử dụng phương pháp chờ. Điều này là do hậu quả tác dụng lâu dài của thuốc hen suyễn ảnh hưởng trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ vẫn chưa được chứng minh. Tuy nhiên, nếu trẻ sơ sinh hoặc trẻ mới biết đi có những cơn khò khè thường xuyên hoặc nghiêm trọng, bác sĩ sẽ kê đơn một loại thuốc để xem liệu nó có cải thiện triệu chứng hay không.

4.1. Thuốc kiểm soát cơn hen dài hạn

Thuốc phòng ngừa, kiểm soát lâu dài làm giảm triệu chứng viêm trong đường thở của trẻ. Trong hầu hết các trường hợp, những loại thuốc này cần phải được thực hiện hàng ngày và nó bao gồm:

• Corticosteroid dạng hít:

Những loại thuốc này bao gồm fluticasone (Flovent Diskus, Flovent HFA), budesonide (Pulmicort Flexhaler), mometasone (Asmanex HFA), ciclesonide (Alvesco), beclomethasone (Qvar Redihaler). Trẻ có thể cần phải sử dụng các loại thuốc này trong vài ngày đến vài tuần trước khi có dấu hiệu chuyển bệnh. Tuy nhiên, sử dụng lâu dài các loại thuốc này sẽ có liên quan làm giảm sự tăng trưởng của trẻ, nhưng ảnh hưởng không đáng kể. Trong hầu hết các trường hợp, lợi ích của việc kiểm soát hen tốt sẽ tốt hơn nguy cơ tác dụng phụ có thể xảy ra.

• Điều chỉnh Leukotriene:

Những loại thuốc uống này bao gồm montelukast (Singulair), zafirlukast (Accolate) và zileuton (Zyflo). Những thuốc này giúp ngăn ngừa các triệu chứng hen suyễn đến 24 giờ.

• Thuốc hít kết hợp:

Những loại thuốc này có chứa một corticosteroid dạng hít cộng với chất chủ vận beta tác dụng dài (LABA). Chúng bao gồm fluticasone và salmeterol (Advair Diskus, Advair HFA), budesonide và formoterol (Symbicort), fluticasone và vilanterol (Breo Ellipta), mometasone và formoterol (Dulera). Trong một số tình huống, thuốc chủ vận beta tác dụng kéo dài có liên quan đến các cơn hen nặng. Vì lý do này, thuốc LABA phải luôn luôn được dùng cho trẻ bằng ống hít cũng có chứa corticosteroid. Những loại thuốc hít kết hợp này chỉ nên được sử dụng cho bệnh hen suyễn không được kiểm soát tốt bởi các loại thuốc khác.

• Theophylin:

Đây là loại thuốc viên hàng ngày giúp cho đường thở thông thoáng. Theophylline (Theo-24) thư giãn các cơ xung quanh đường thở để giúp thở dễ dàng hơn. Nó chủ yếu được sử dụng với steroid dạng hít. Nếu trẻ dùng thuốc này, trẻ sẽ cần phải kiểm tra máu thường xuyên.

• Tác nhân điều hòa miễn dịch:

Mepolizumab (Nucala), dupilumab và benralizumab có thể phù hợp với trẻ em trên 12 tuổi bị hen suyễn bạch cầu eosin nặng. Omalizumab (Xolair) có thể được xem xét cho trẻ em từ 6 tuổi trở lên bị hen suyễn dị ứng từ trung bình đến nặng.

4.2. Thuốc giảm đau nhanh

Thuốc giảm đau nhanh có tác dụng giúp mở đường thở bị sưng – cũng được gọi là thuốc cấp cứu. Thuốc giảm đau nhanh được sử dụng khi cần thiết để giảm triệu chứng nhanh chóng, ngắn hạn trong cơn hen suyễn hoặc trước khi tập thể dục nếu được bác sĩ khuyên dùng. Các loại thuốc giảm đau nhanh bao gồm:

• Thuốc chủ vận beta tác dụng ngắn:

Những loại thuốc giãn phế quản dạng hít này có thể nhanh chóng làm giảm các triệu chứng trong cơn hen. Chúng bao gồm albuterol (ProAir HFA, Ventolin HFA, những loại khác) và levalbuterol (Xopenex HFA). Chúng hoạt động trong vòng vài phút, và tác dụng kéo dài vài giờ.

• Corticosteroid đường uống và tiêm tĩnh mạch:

Những loại thuốc này làm giảm viêm đường thở do hen suyễn nghiêm trọng, bao gồm prednisone và methylprednisolone. Chúng có thể gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng khi sử dụng lâu dài, vì vậy chúng chỉ được sử dụng để điều trị các triệu chứng hen suyễn nghiêm trọng trên cơ sở ngắn hạn.

Có thể thấy rằng triệu chứng hen suyễn bị ảnh hưởng bởi mùa. Vào mùa lạnh, nhiệt độ xuống thấp, khi đi ra bên ngoài có thể khiến việc thở trở nên khó khăn hơn. Việc tập thể dục khi trời lạnh có thể xuất hiện các triệu chứng như ho và khò khè.

Mối quan hệ giữa thời tiết lạnh và hen suyễn có thể được giải thích như sau:

• Không khí lạnh khô: Đường thở của trẻ được lót bằng một lớp chất lỏng mỏng. Khi hít thở không khí khô, chất lỏng đó sẽ bay hơi nhanh hơn mức có thể và đường thở khô bị kích thích và sưng lên, làm nặng thêm các triệu chứng hen suyễn. Không khí lạnh cũng khiến đường thở sản xuất ra một chất gọi là histamin, đây là chất hóa học mà cơ thể bạn tạo ra để chống dị ứng. Histamin gây ra thở khò khè và các triệu chứng hen suyễn khác.
• Lạnh làm tăng chất nhầy: Đường thở của trẻ cũng được lót một lớp chất nhầy bảo vệ, giúp loại vật thể lạ. Với thời tiết lạnh, cơ thể trẻ sẽ tiết ra nhiều chất nhầy, nhưng nó dày và dính hơn bình thường. Chất nhầy dày lên làm cho trẻ dễ bị cảm lạnh hoặc nhiễm trùng khác.

Để ngăn ngừa các cơn hen suyễn ở trẻ em mùa lạnh, hãy cố gắng giữ trẻ ở trong nhà khi nhiệt độ xuống rất thấp. Trong trường hợp, phải đi ra ngoài, hãy che mũi và miệng trẻ bằng một chiếc khăn để làm ấm không khí trước khi trẻ hít vào. Đồng thời, nên cho trẻ uống thêm nước vào mùa đông – điều này có thể giữ cho chất nhầy trong phổi mỏng hơn và do đó cơ thể dễ dàng loại bỏ chất nhầy. Cố gắng tránh xa bất cứ ai có vẻ bị bệnh. Tiêm vắc xin cúm vào đầu mùa thu. Hút bụi và lau nhà thường xuyên để loại bỏ các chất gây dị ứng trong nhà. Giặt khăn trải giường và chăn mỗi tuần trong nước nóng để loại bỏ mạt bụi.

Nếu có triệu chứng bất thường, bạn nên được thăm khám và tư vấn với bác sĩ chuyên khoa.